Emocje generują zachowanie i utrwalają je na drodze uczenia się. W stresowych, trudnych dla zwierzęcia sytuacjach, następuje aktywacja osi HPA (oś podwzgórze-przysadka-nadnercza — reakcja stresowa), mobilizacja organizmu (podniesienie poziomu adrenaliny i noradrenaliny) i upust emocji, na przykład w postaci szczekania. Szczekanie jest zachowaniem samonagradzającym - samo w sobie jest przyjemne. Może też przynosić bezpośredni skutek - skuteczne odstraszenie potencjalnego zagrożenia wywołuje uczucie ulgi, które wzmacnia zachowanie (wzmocnienie wewnętrzne - redukcja napięcia). Dopamina jest kluczowym neuroprzekaźnikiem związanym z tym, w jaki sposób zachowania zwierząt są wzmacniane poprzez uczucie ulgi, zarówno w przypadku skutecznego zastosowania strategii przetrwania, aby uniknąć zagrożenia, jak i obniżenia frustracji z tym związanej.
Układ nagrody w mózgu wyewoluował, aby zwiększyć prawdopodobieństwo zachowań korzystnych dla organizmu, również tych związanych z przetrwaniem. Działa, gdy zwierzę skutecznie poradzi sobie z zagrożeniem. Przetrwanie zagrożenia uruchamia w mózgu układ nagrody, który odpowiada za utrwalenie wybranej metody z repertuaru zachowań służących przetrwaniu. Wzmocnieniem jest poczucie „nagrody”, czyli sprostanie wyzwaniu i uniknięcie zagrożenia. W ten sposób utrwalają się zachowania agresywne oraz zachowania motywowane strachem.
Zwierzę przeżywa bardzo nieprzyjemne odczucia związane ze strachem, zaś nieustanna ekspozycja na bodźce stresowe prowadzi do ciągłej aktywacji systemu strachu, co wywołuje niepokój niemający cech adaptacyjnych. Zwierzę cierpi z powodu przewlekłego stresu, może nawet wpaść w depresję. Ponadto, niewłaściwe karanie i stosowanie awersji (nawet w postaci podnoszenia głosu) mogą przyczynić się do nagromadzenia negatywnych emocji (awersja wzmaga pobudzenie emocjonalne) i problemów z poradzeniem sobie z nimi w sposób kontrolowany lub przynajmniej akceptowany przez opiekuna.
Obniżone przekaźnictwo serotoninergiczne powoduje spadek hamowania zachowań agresywnych w momentach frustracji i brak kontroli nad impulsywnymi reakcjami. Serotonina natomiast reguluje próg reakcji na bodźce wywołujące frustrację. Długotrwały stres prowadzi do zaburzeń w przekaźnictwie serotoninergicznym i dopaminergicznym, a także do innych poważnych konsekwencji, takich jak uszkodzenia w obrębie kory mózgowej - pod wpływem powtarzających się bodźców stresowych następuje rozpad uszkodzonych neuronów, w efekcie czego zwierzę zapomina, czego się nauczyło. Glukokortykoidy obniżają poziom energii komórkowej w mózgu, co powoduje upośledzony wychwyt zwrotny neurotransmiterów, które stają się toksyczne. Długotrwała produkcja kortyzolu wstrzymuje procesy uczenia się i wpływa destrukcyjnie na komórki hipokampu. To wszystko prowadzi do błędnego koła - zwierzę ma obniżony próg reakcji, reaguje bardziej impulsywnie, zaś to prowadzi do dalszej wzmożonej produkcji kortyzolu, a przy regularnych, długotrwałych reakcjach stresowych, system inhibicji zwrotnej odpowiadający za hamowanie dalszego wydzielania kortyzolu ulega zaburzeniu.
Chroniczny stres natomiast zwiększa pobudzenie współczulnego układu nerwowego, co wiąże się z obniżonem progiem reakcji prowadzącej do aktywacji systemu Fight-Flight (walki-ucieczki). Przewlekły stres powoduje dalszą nadwrażliwość osi HPA i zaburzenie auto-inhibicji tej osi (regulacji wydzielania kortyzolu). W konsekwencji mamy do czynienia z przeciągającym się działaniem kortyzolu, a gdy mózg jest zbyt długo pod jego wpływem, spada przekaźnictwo serotoninergiczne, co prowadzi do obniżonego nastroju, większej percepcji bólu i gorszego radzenia sobie z nim, oraz zmniejszonej kontroli nad emocjami, a w konsekwencji większej tendencji do zachowań impulsywnych i agresji.
Źródło wiedzy: materiały kursowe COAPE.
Comments