Testosteron ma silne działanie przeciwlękowe, zaś w korelacji z psem lękliwym odpowiada za pobudliwość i siłę reakcji. Sprzyja rozwojowi spokojnej pewności siebie. Niektóre reakcje agresywne pod wpływem testosteronu są szybsze, bardziej gwałtowne i dłużej się utrzymują (np. dostęp do samicy i możliwości krycia, tzw. obrona zasobów). U prawidłowo rozwijających się, zrównoważonych zwierząt, sam testosteron nie nasila reakcji agresywnych. Kastracja może przynieść pozytywny skutek zdrowotny, kiedy testosteron zdąży najpierw wywrzeć odpowiednie działanie na mózg - kiedy pozwoli się psu dojrzeć. Wyniki badań przeprowadzonych przez Parvene Farhoody i M. Christie Zink dowodzą, że brak testosteronu zmniejsza pewność siebie oraz nasila zachowania lękowe, a kastrowane samce przejawiają wyższy poziom lęku i pobudliwości od samców niekastrowanych. Rezultaty innych badań przytoczonych w tym samym artykule dowodzą, że poprawa zachowania po kastracji ma miejsce tylko w przypadku niektórych rodzajów agresji i tylko w pewnym zakresie, u zaledwie części osobników.
W przypadku konfrontacji dwóch samców, u zwycięzcy wzrasta poziom testosteronu, natomiast u pokonanego spada. Ma to na celu popchnięcie przegranego osobnika do wycofania się i ewentualnego podjęcia innej taktyki, zamiast natychmiast dążyć do kolejnej konfrontacji. Nie zaleca się wczesnej kastracji szczeniąt, ponieważ testosteron pełni ważną rolę w budowaniu równowagi emocjonalnej (Neville). Kastracja w okresie szczególnej wrażliwości (przez którą mniejsze rasy przechodzą wcześniej, zaś duże rasy później) może nasilić, a nawet utrwalić stany lękowe, co znacząco utrudni terapię nastawioną na przywrócenie psu równowagi. Wczesna kastracja wskazana jest jedynie u szczeniąt wykazujących duży stopień agresji (Lindsay 2001). Badania na tym polu nie są jednoznaczne, ale niektóre wskazują na niewielki wpływ wczesnej kastracji na redukcję zachowań agresywnych w wieku dorosłym. Może ona jednak wpłynąć na zmniejszenie agresji między samcami, ponieważ będą one postrzegane jako mniej „atrakcyjni” rywale (Lindsay 2001). Wczesna kastracja psów wykazujących agresję na tle lękowym może prowadzić do pogłębienia problemu. Może też mieć wpływ na takie zachowania w wieku dorosłym, jak większa skłonność do ekscytacji i wzrost ogólnej aktywności (Salmeri i in. 1991). Badania przeprowadzone przez Paula McGreevy’ego na dużej populacji (9938 psów) wykazały, że pod kątem wpływu kastracji na niepożądane zachowania, im wcześniej została przeprowadzona, tym gorsze przyniosła rezultaty. W tym samym badaniu również dowiedziono wpływu kastracji na nasilone reakcje lękowe.
W okresie dojrzewania płciowego mają miejsce wahania poziomu testosteronu - mamy do czynienia wtedy z większą skłonnością do podejmowania ryzyka i tzw. eksperymentowaniem z zachowaniem (testowanie „granic”). Te wahania i związane z nimi zachowania są naturalne (poziom testosteronu u danego osobnika jest uwarunkowany genetycznie). Kastracja samców w okresie przed osiągnięciem dojrzałości społecznej (2,5-3 lata) ma największy wpływ na redukcję zachowań agresywnych. Po tym okresie (powyżej 3 roku życia) kastracja najczęściej będzie mieć znikomy wpływ na wyuczone zachowania, ponieważ dane strategie zostały już utrwalone (przetarte szlaki nerwowe) i poziom testosteronu nie będzie mieć takiego wpływu w przypadku stosowania strategii, które w przeszłości okazały się skuteczne.
Wystawienie samic w okresie życia płodowego na wysokie dawki testosteronu sprawia, że jako dorosłe osobniki często przejawiają męskie reakcje na hormony. Określa się to terminem zandrogenizowanych suk - kiedy płód żeński mieści się między dwoma płodami męskimi, taki płód ma wyższy poziom testosteronu, a ten hormon (znajdujący się w płynie owodniowym) wpływa na kształtowanie się mózgu w tym okresie. Takie samice wykazują w okresie dojrzałości większą agresywność wobec innych samic. Przejawiają również bardziej „samcze” zachowania, na przykład przy oddawaniu moczu zdarza im się podnosić nogę. Często nie pozwalają na krycie, co w niektórych hodowlach starają się wyeliminować stosując terapię estrogenami.
Wysokie stężenie kortyzolu hamuje wydzielanie testosteronu. Jednakże chroniczny stres zwiększa pobudzenie współczulnego układu nerwowego, co wiąże się z obniżonem progiem reakcji prowadzącej do aktywacji systemu odpowiadającego za strategie przetrwania (uciekaj albo walcz). Przewlekły stres powoduje nadwrażliwość osi HPA w mózgu, odpowiadającej za reakcję stresową, oraz zaburzenie auto-inhibicji tej osi (regulacji wydzielania kortyzolu). W konsekwencji mamy do czynienia z przeciągającym się działaniem kortyzolu, a gdy mózg jest zbyt długo pod jego wpływem, spada przekaźnictwo serotoninergiczne, co prowadzi do obniżonego nastroju, większej percepcji bólu i gorszego radzenia sobie z nim, oraz zmniejszonej kontroli nad emocjami, a w konsekwencji większej tendencji do zachowań impulsywnych i agresji. Pod wpływem stresu wydzielane są hormony płciowe, w związku z czym następuje większe pobudzenie seksualne, wzrasta skłonność do rywalizacji i obniża się poziom lęku. Dlatego wpływ testosteronu wraz z innymi hormonami płciowymi może w korelacji z chronicznym stresem przyczynić się do zwiększonej aktywności seksualnej oraz tendencji do reagowania agresją.
Bibliografia:
Kurs Dyplomowy COAPE 2021/2022.
Łapińska J., Wpływ kastracji i sterylizacji na zachowanie psów, Czasopismo Animal-Expert, Nr 7 (Wrzesień 2018).
Musiała N., Hołyńska-Iwan I., Olszewska-Słonina D., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Diagnostyka Laboratoryjna, 2018.
Comments